🔰 शेती मातीची गत अवगत असलेल्या कविता.

 

🔰 शेती मातीची गत अवगत असलेल्या कविता. 

                        ✒ इंद्रजीत भालेराव. 

       कवीमित्र कैलास दौंड यांचा  'आगंतुकाची स्वगते ' हा पाचवा कवितासंग्रह या वर्षाच्या (२०२१) सुरुवातीलाच आलेला आहे. या आधी त्यांचे 'उसाच्या कविता', 'वसाण' , 'भोग सरू दे उन्हाचा' आणि 'अंधाराचा गाव माझा' असे चार कवितासंग्रह आलेले आहेत.  त्यांची बऱ्यापैकी चर्चाही झालेली आहे.  ' भोग सरू दे उन्हाचा ' या त्यांच्या संग्रहाला मी सविस्तर प्रस्तावनाही लिहिलेली  आहे.   त्यांच्या काही सुभाषितवजा ओळी मी नेहमीच माझ्या कार्यक्रमात सादर करत आलोय. त्यांना उत्तम दादही मिळत आली आहे. त्यांच्या कविता लेखनाचा हा प्रवास मागच्या पंचवीस वर्षाचा आहे. या शतकाच्या सुरुवातीलाच त्यांचा पहिला संग्रह प्रकाशित झाला होता.

         कैलास दौंड हे उत्तम कादंबरीकार ही आहेत. त्यांच्या 'पाणधुई ' ,  'कापूसकाळ ' आणि 'तुडवण' अशा तीन कादंबऱ्याही आहेत. कवितेपेक्षा त्यांच्या कादंबऱ्यांची जास्त चर्चा झाली. त्या अर्थाने ते यशस्वी कादंबरीकार आहेत. सुरुवातीला कवी असणाऱ्या बऱ्याच कादंबरीकारांनी कादंबरीत यश मिळाल्यावर कविता लिहिणे सोडलेले आहे.  कैलास दौंड यांनी मात्र गेली पाव शतक आपलं कविता लेखन सातत्याने सुरू ठेवलेलं आहे. पाथर्डी सारख्या खेडेवजा गावात राहूनच हे शक्य होतं. कारण तिथं तुमचा शेती मातीचा  संबंध दैनिक असतो.  पण तिथे चर्चा करायला कोणी फारसे वाचक मित्र नसतात. पण जो खरा प्रतिभावान आहे तो कशानेही अडत नाही.

       चपराक प्रकाशनाने त्यांच्या ' आगंतुकाची स्वगते ' या कवितासंग्रहाची निर्मिती उत्तम केलेली  आहे.  मुखपृष्ठ मात्र मला फारसे आवडले नाही. शिवाय कवीने संग्रहाला दिलेले शीर्षकही मला फारसे आवडले नाही. दौंड यांच्या कविता साध्या - सरळ आहेत मग हे शीर्षक अमूर्त कवितेसारखे कशासाठी? शिवाय कैलास दौंड कविता घडवण्यावर फारशी मेहनत घेत नाहीत त्यामुळे कवितांमध्ये काही कच्चेपणा राहून जातो. वाचकांनी हे माझे वैयक्तिक मत म्हणून सोडून द्यायला हरकत नाही

         या संग्रहात कवीने  कवितांचे तीन विभाग केलेले आहेत. या विभागांना 'सल आणि ओल ',  'नदीकाठ ' , ' दिस-मास ' अशी शीर्षके  दिलेली आहेत.  यातला 'नदीकाठ' हा विभाग गीतवजा कवितांचा आहे. कवीने  हा गीतांचा भाग शेवटी टाकला असता आणि पहिला व तिसरा विभाग एकत्र केला असता तरी चाललं असतं. कारण त्या दोन्ही  विभागातल्या कवितांच्या प्रवृत्ती एकच आहेत. गीतांचा विभाग वगळून मला आवडलेल्या काही कवितांची नोंद मी इथं करत आहे.

 १

एक गाव छोटं

त्यात दोन बेटं

नेहमीच वाद पेटलेला

हे मोठं  की ते मोठं? 

गावातली पोरं सोरं,  उनाड वारं

हे उधाणलेले पीक

बेटं - मेटं विसरून वेड्या एक व्हायला शिक!

गावाकडच्या कोणाही कवीचा आपल्या गावावर जीव असतोच म्हणून ते नीट असावं असं वाटणं ही स्वाभाविक आहे असे संदर्भ या संग्रहातल्या अनेक कवितांतून येतात.

२

अशाच दिसामासांनी 

 झडत आहेत दशा

 धुत आहेत पाटलं

 बलुतेदारांच्या बशा. 

लोक जे बोलतात तेच कवितेत येतं. आणि कविता जे धरून ठेवते ते पुन्हा लोकांमध्ये पसरत जातं.

मांडीखाली हात गेला

म्हून कोण मरतय?

एक दोघांच्या जाण्यानं

गाव थोडं सरतंय ?

३

कंपन्यांचं पीक- पाणी असंच दरसाल साधलंय 

हायवेच्या कडेलाच त्यांनी मचान बांधलंय.

आता सरकार सकट सारं त्यांचं होईल 

वारा- पाऊसही  ते ठरवतील तिकडेच खुशाल वाहील.

शेतकऱ्यांचा झोपा रिता रिताच राहील

काटेरी तोरणाखालून बैल निघून जाईल.

सजग  कवीला वर्तमान कळतं तसंच भविष्याचा अंदाजही येतो. कवीला स्वतःची चिंता नसते त्याला भोवताल वाचावा असं वाटत असतं. 

४

रंग झडूनिया गेले 

झाला मलूल कळस

घोटभर पाण्यासाठी 

दारी तिष्ठते  तुळस. 

गावातल्या देवळांनी 

सार्‍या आवरिल्या आशा 

रोज नव्या देवापुढे 

माणसांच्या उठबशा. 

आपले सांस्कृतिक ग्यानबा - तुकोबांचे देव मागं  पडून चित्रपटातून मार्केटिंग झालेले देव लोकांना कसे आकर्षित करतात ते वेगळे सांगायची गरज नसावी.

५

लेक मातीच्या गुणाची लाख उलंगतो जीव 

मनी फुलते उन्हात तिच्या हिरवे लाघव.

आईच काळीज कळायला आईच व्हावं लागतं नाहीतर कवी.

६

सबसिडीवर मिळतात मुबलक दुःखं 

कुणीही हाका हे बिचारं  जनावर मुकं. 

'भीक नको पण कुत्रा आवर' ही म्हण कधी जुनी होणार? का  रूप बदलून ती अशी पुन्हा पुन्हा समोर येणार!

७

आपलं माणूस असतं तेव्हा 

मुळापानासकट झाडं आपलं असतं. 

तेच जेव्हा निघून जातं

सारे जग अनोळखी जंगल भासतं.  

भोवतीची सारी आपलीच पण मेळ जुळत नाही म्हाताऱ्याशिवाय हातचा घास गिळत नाही.

मागं राहिलेल्या जीवाला पुढे गेलेल्या जिवाशिवाय जगणं किती अवघड हे सांगणाऱ्या 'आस बाळगणारी म्हातारी ' या अप्रतिम कवितेतल्या या काही ओळी. विरहगीताचा अनोखाच प्रकार.

८

असे उजाडले रान 

नाही पाखरांचा लेश 

भुकेपोटी माणसेही 

गेली सोडुनिया देश 

सारे मोडून तोडून 

स्वप्न झाडतात पिसे 

फुटलेल्या दर्पणात 

सरपणाचे बिंब दिसे.

सर्जनाचा माझा धागा 

त्याला राहू द्या हो जागा 

रोज विरतोय असा  

माय धरणीचा त्रागा.

बीड आणि नगर जिल्ह्यातला काही भाग जो ऊसतोड कामगारांनी व्यापलेला आहे. त्याच चित्रांचे हे प्रतिबिंब.

९

तो ओळखून आहे ढोंग 

तुम्ही प्रायोजित केलेल्या शेतकरी मेळाव्यांचे ! पाच वर्षांनी येणार्‍या मागत्यांनाच काय?

तो कुत्र्या - मांजरांनाही निराश करत नाही त्याच्यातला चिवटपणा मरणाने ही मरत नाही.

शेतकर्‍यावरच्या या भाष्यावर पुन्हा काही भाष्य करायची गरज आहे?

१०

पडीक ठेवलं वावर तर 

शेजारी कोरीतच असतात बांध 

उगीचच मोडणार असेल घर 

तेव्हा कोणीही म्हणत असतं नांद.

नेमके निरीक्षणाला नेमक्या शब्दात पकडता आलं की कवीला होते तितकाच आनंद वाचकांनाही होत असतो. 

११

मी घेऊन निघालोय सुई - दोरा 

आजीचा आवाज घुमतोय कानात 

'भोवतालाला जरा धीर दे रे पोरा...'

जुन्या-जाणत्या सारखंच कवीच कामही भोवतालाला धीर देणे हेच.

१२

शोषून सारा घाम बिचारा 

 ऊन्हं उतरले माळावरती 

भगीरथाच्या शोधासाठी 

मनामनातुनी झुरते माती.

१३

आपलीच कविता आपणच वाचतो 

आपल्याच आनंदात आपणच नाचतो.

आपल्याच दुःखाशी आपलीच सलगी 

आपलेच चामडे  आपलीच हलगी.

संग्रहातल्या काही कवितांची ही झलक! या काही संपूर्ण कविता नाहीत. या ओळी वाचून तुम्हाला  मूळ कविता वाचाव्याशा वाटल्या  तर मला आनंद होईल. 

~~~

इंद्रजीत भालेराव  (8432225585)

[ आगंतुकाची स्वगते : कवितासंग्रह 

कवी : डाॅ. कैलास दौंड 

प्रकाशक : चपराक प्रकाशन, पुणे 

प्रथमावृत्ती :  १२ जानेवारी २०२१ 

पृष्ठे : ९६  मूल्य. ]